Getty ImagesMısır Dışişleri Bakanı Sami Şükrü, 14 Nisan 2016’da İstanbul’daki İslam İşbirliği Teşkilatı Tepesi’ne katılmıştı

Türkiye’den, Dışişleri Bakan Yardımcısı Sedat Önal başkanlığında bir heyet, iki günlük görüşmeler için bugün Mısır’ın başşehri Kahire’ye gidiyor. Mısır’la 2013’ten bu yana yaşanan tansiyonunu sona erdirmek üzere atılan bu birinci adım, Doğu Akdeniz’deki güç işbirlikleri için de dönüm noktası olabilir.

Ankara, 2013’te darbeyle iktidara gelen Abdülfettah Sisi idaresini ve uygulamalarını sert lisanla eleştirmiş; bölgesel tansiyon ve krizlerde Mısır’la sıklıkla karşı karşıya gelmişti.

O yıldan bu yana alakaların düzeyinin düşürüldüğü Mısır’la direkt görüşmelerin bu seviyede yine başlaması, hem ikili münasebetler hem Doğu Akdeniz’deki gelişmeler açısından değerli.

Heyetler kimlerden oluşuyor?

Türkiye-Mısır ortasında 8 yıl ortanın akabinde direkt kurulan birinci temasta temsil düzeyi dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde olacak. Dışişleri Bakan Yardımcısı Sedat Önal, Türk heyetine başkanlık ediyor. Mısır tarafında da yeniden Dışişleri Bakan Yardımcısı Hamdi Sanad Loza, mesken sahibi heyete başkanlık edecek.

İki taraftan da yapılan açıklamalarda heyette kaç kişinin yer alacağına ve öbür isimlere dair ayrıntılara yer verilmedi.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada görüşmelerin “Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Sedat Önal ile Mısır Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Hamdi Sanad Loza’nın başkanlıklarında” gerçekleştirileceği belirtildi.

Görüşmelerin gündeminde neler var?

Ankara’nın açıklamasında “Söz konusu istikşafi görüşmelerde, iki ülke ortasındaki alakaların ikili ve bölgesel bağlamda normalleştirilmesine yönelik atılması gereken adımlar üzerinde durulacaktır” denildi.

Mısır Dışişleri Bakanlığı da açıklamasında “istikşafi görüşmeler” sözünü kullandı:

“İstikşafi görüşmeler, iki ülke ortasındaki ilgilerin ikili seviyede ve bölgesel bağlamda olağanlaşmasına yol açabilecek gerekli adımlar üzerinde odaklanacaktır.”

Bu adımların başında deniz yetki alanları muahedesi geliyor.

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 3 Mart’ta yaptığı bir açıklamada “Doğu Akdeniz’de en uzun karası ve kıyıları olan iki ülke olarak ilgilerimizin seyrine nazaran biz de yarın deniz yetki alanları konusunu Mısır’la müzakere edebiliriz, kendi ortamızda da ileride bir muahede imzalayabiliriz” demişti.

Türkiye’nin Libya’yla; Mısır’ın da Yunanistan ve Güney Kıbrıs’la imzaladığı deniz yetki alanları muahedesi bulunuyor. Lakin Türkiye’nin bildirdiği alanlara Yunanistan; Yunanistan’ın bildirdiği alanlara Türkiye itiraz ediyor.

Yunanistan ve Mısır’ın Ağustos 2020’de imzaladığı muahedede Mısır’ın kimi bölgelerde Türkiye’nin tezlerine hassasiyet göstermesi, yakınlaşma için birinci yeşil ışığı yakmıştı.

Mısır’ın bu hassasiyeti göstermesi ve Türkiye’nin deniz yetki alanları tezlerinde aslında Mısır’a daha geniş alan veriliyor olması, iki ülke ortasında görüşmelerin başlamasında da tesirli olmuştu.

BBC

Buna nazaran Türkiye’nin Libya’yla Kasım 2019’da imzaladığı deniz yetki alanları mutabakatı ve Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’e bildirdiği kıta sahanlığı, aslında Mısır’a Kıbrıs’la yaptığı muahededen 11.500 km kare daha fazla deniz alanı sağlıyor. Türk yetkililer, bu tezle Mısır’ın Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum İdaresiyle imzaladığı mutabakatlardan çekilerek Türkiye ile bir deniz yetki alanı muahedesi imzalamasının mümkün olduğunu söylüyor.

Mısır’dan şimdi bu istikamette bir adım gelmedi. Sisi idaresi, Güney Kıbrıs ve Yunanistan’la yakın işbirliğini sürdürüyor.

Fakat Mısır’ın Doğu Akdeniz’deki kıta sahanlığında bulunan varlıklı hidrokarbon yataklarından çıkarılan doğalgazın Avrupa pazarına satışı için, Türkiye ile alakalarının olağanlaşması ehemmiyet taşıyor. Bu doğal kaynakların Türkiye’ye yahut Türkiye üzerinden Avrupa pazarına satışı çok daha uygun maliyetli ve pratik manada kolay bir süreç.

Mısır’da hükümete yakınlığıyla bilinen gazeteler, Mısırlı bir yetkilinin sözlerine yer verdiği haberlerinde, “Sorunların karmaşıklığı göz önüne alınırsa Türkiye ile alakaların normalleşmesinin uzun ve güçlü bir yol olduğunu” yazdı.

Buna nazaran yetkili, “Görüşmeler büyük olasılıkla Doğu Akdeniz’i bir büyük güç merkezi haline getirme planlarının bir kesimi olabilmek için Türkiye’nin yapması gerekenlere odaklanacak” dedi.

Eylül 2020’de Kahire’de oluşturulan Doğu Akdeniz Doğalgaz Forumu’nda “doğalgaz ihracatını teşvik etmek isteyen” altı ülke yer alıyor: İsrail, Mısır, Yunanistan, Güney Kıbrıs, İtalya ve Ürdün.

Forumun yanı sıra Güney Kıbrıs ve Yunanistan’ın, Mısır ve İsrail’le farklı güç muahedeleri da var. Türkiye ise, Doğu Akdeniz’de Türkiye’yi dışarıda bırakacak rastgele bir mutabakatının uygulanamayacağını savunuyor.

Gündem unsurları deniz yetki alanlarıyla sonlu değil.

Yeniden Mısırlı yetkililere nazaran iki ülke Libya’daki gelişmeleri de masaya yatıracak ve Kahire, Türk askerinin ülkeden çekilmesi için davette bulunacak.

Ankara ise bu türlü bir adım atmayacağının bildirisini, iki gün evvel Libya’ya gerçekleştirilen kritik ziyarette verdi.

3 Mayıs’ta Trablus’a giden Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, “Ülkedeki yasa dışı paralı askerlerle, askeri işbirliği muahedesi doğrultusunda vazife yapan Türk askerlerinin bir tutmamak gerektiğini” söyledi. Ziyarete eşlik eden Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar da, “Aralık ayında yapılacak seçimlere kadar Libya’da sükûnetin devam etmesi için çaba göstereceğiz.” açıklaması yaparak çekilme olmayacağının iletisini verdi.

Ekim 2020’de Birleşmiş Milletler öncülüğünde imzalanan ateşkes mutabakatının hususları ortasında, ülkedeki yabancı savaşçıların çekilmesi de vardı. Libya’da Türk askerinin yanı sıra karşı tarafı destekleyen ve Mısır’ın gönderdiği Sudan ve Çadlı savaşçıların da olduğu biliniyor. Ülkede kurulan geçiş hükümeti, Aralık 2021’de yapılacak seçimlere kadar vazife yapacak.

Bir öbür gündem unsuru de Türkiye’deki Müslüman Kardeşler üyeleri.

Türk yetkililer Mısır’ın bu husustaki taleplerinin yumuşadığını söylüyor. Birinci evrede bu isimlerin iadesini talep ederken Kahire artık “suça karışmamış Müslüman Kardeşler üyelerinin Sisi tersi faaliyetlerine müsaade verilmemesini istiyor.

Türkiye bu hususta da bir adım attı ve Nisan ayında, Müslüman Kardeşler’le temaslı TV kanallarına “muhalif yayınların dozunun düşürülmesi” talebini iletti.

Bu sebeple El Sharq TV’nin önde gelen isimlerinden Mısırlı gazeteci Moataz Matar, programını yayından kaldırdı.

Bu gelişmenin çabucak akabinde Mısır Dışişleri Bakanı Sami Şükrü, “Bizim dikkate aldığımız şey Müslüman Kardeşler’in kanallarının kapatılmasıdır, hasebiyle bunu olumlu bir gelişme olarak görüyoruz. Şayet bu kanalların kapatılması belgelenir ve kalıcı hale gelirse o vakit başka ülkelerin içişlerine karışılmamasına yönelik milletlerarası hukuk kuralları devreye girmiş olacak.” açıklaması yapmıştı.

Kahire’de iki gün sürecek görüşmelerde bu husus da masaya yatırılacak. Mısırlı heyetin, “içişlerine karışılmaması” konusuna vurgu yapması beklenirken Türk heyet de, “Müslüman Kardeşler’in haksız yere tutuklanan üyelerinin hür bırakılmasının” alakalarda çok daha olumlu gelişmelerinin önünü açacağını Mısırlı mevkidaşlarına iletecek.

Şayet masadaki mevzularla ilgili ilerleme sağlanırsa bakan seviyesinde birinci direkt ve yüz yüze görüşme için de takvim belirlenecek.

Yakınlaşma nasıl sağlandı?

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Mısırı mevkidaşı Şükrü ile 10 Nisan’da bir telefon görüşmesi yapmış; akabinde 15 Nisan’da Mısır’ın Türkiye’den bir heyeti Kahire’ye davet ettiğini ve heyetin Mayıs ayı başında gideceğini açıklamıştı.

Şükrü de telefon görüşmesinin akabinde “Türkiye’nin son devirdeki açıklamaları ve attığı adımları memnuniyetle karşılıyoruz. Bu adımlar, siyasi açıklık basamağına ilerleme konusunda Türkiye’nin de istekli olduğunun göstergesi. Ben de bu durumun daha ileriye taşınmasını umuyorum.” demişti.

Çavuşoğlu ile Şükrü ortasında aslında daha evvel de telefon görüşmeleri ve milletlerarası toplantılar kapsamında ikili görüşmeler yapıldı.

Lakin Mart ayında karşılıklı olarak yapılan açıklamalar sonrasında direkt temasın sağlanması, kritik bir gelişme oldu.

Mart ayı başında Çavuşoğlu, “Mısır ile Türkiye ortasında dışişleri bakanlıkları ve istihbarat yetkilileri ortasında diplomatik seviyede temasların başladığına” yönelik açıklama yaptı.

Dışişleri Bakanı’nın akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da, “Mısır’la istihbari, diplomatik, ekonomik olarak zati işbirliği sürecimiz devam ediyor. Bu en üst seviyede değil de en seviyenin şöyle bir tık altında devam ediyor. Gönlümüz ister ki Mısır ile olan bu süreci çok daha güçlü bir biçimde devam ettirelim. Onun için bu istihbari, diplomatik ve siyasi görüşmeler sonuç verici olduktan sonra biz bunu daha ileri kademelere taşırız.” açıklaması yapmıştı.

Türkiye, Mısır’da 2013 yılının Temmuz ayında Abdülfettah es-Sisi’nin Muhammed Mursi’yi darbeyle devirmesine en sert ve en uzun reaksiyon veren ülkeler ortasında yer almıştı. Türkiye ve Mısır, darbeden sonraki süreçte diplomatik bağlarını maslahatgüzar düzeyine çekmişler ve temaslarını en alt seviyeye indirmişlerdi.

Türkiye’nin darbeye karşı çıkması, Sisi’yi ağır lisanla eleştirmesi Mısır’ın yeni idaresinin en büyük destekçileri olan Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) de yansısına neden olmuş ve Ankara’nın bölgesel münasebetlerinde olumsuz sonuçlar doğurmuştu.

Darbeye sert biçimde karşı çıkan birtakım Müslüman Kardeşler üyelerinin sığındığı Katar’la da bu ülkelerin bağları bozulmuş; Haziran 2017’de Katar’a yönelik ambargo kararı alınmıştı.

Son periyotta Katar’a yönelik ambargolar kalktı. Akabinde Ankara ile Suudi Arabistan ve BAE ortasında da tansiyonun azaldığına dair sinyaller geldi.

Heyetin Kahire ziyaretinden bir gün evvel Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suudi Arabistan Hükümdarı Selman’la bir telefon görüşmesi de yaptı.

Kral Selman, 2016 yılında da iki ülke ortasındaki ilgilerin olağanlaşması için bir adım atmış; Türkiye’de düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı Doruğu’na gitmeden evvel Kahire’ye bir ziyarette bulunmuştu. Ziyaretin akabinde Mısır Dışişleri Bakanı Şükrü de tepeye katılmış ve devir başkanlığını Mısır’dan Türkiye’ye devretmişti.

Cumhuriyet